У гонар 100-годдзя з дня нараджэння Івана Навуменкі Клецкая раённая цэнтральная бібліятэка падрыхтавала юбілейную выставу «Генерал вялікай літаратуры», якая падкрэслівае вялікі ўплыў удзелу ў Вялікай Айчыннай вайне на творчасць беларускага пісьменніка. На выставе размешчаны зборнікі аповесцяў і апавяданняў «Сямнаццатай вясной», «Тая самая зямля», «Гасцініца над Прыпяццю», «Асеннія мелодыі», раманы «Вецер у соснах», «Летуценнік», «Смутак белых начэй», а таксама матэрыялы аб жыцці і творчасці народнага пісьменніка Беларусі. Шчыра запрашаем вас азнаёміцца з выставай і звярнуцца да лепшых твораў Івана Навуменкі, у якіх захаваныя ўсе этапы мужнай і самаадданай барацьбы беларускага народа з акупантамі. Хочацца падкрэсліць, што ў год 80-годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне і 100-гадовага юбілею класіка айчыннай літаратуры, яго творчасць гучыць асабліва ярка.
Маці – Радзіма мая, без канца і без края!
Я твой сын, і, клянуся, я цябе зберагу.
Жыць табой, жыць з табой – аднаго я жадаю,
Быць чужым, не тваім – не хачу, не магу…
Іван Якаўлевіч Навуменка (1925-2006) – народны пісьменнік Беларусі, літаратуразнаўца, заслужаны дзеяч навукі Беларусі, член Саюза пісьменнікаў СССР, 100-годдзе якога адзначаецца 16 лютага.
Будучы класік нарадзіўся ў горадзе Васілевічы Рэчыцкага раёна Гомельскай вобласці ў сям’і чыгуначніка. Юначы свет пісьменніка быў напоўнены рамантычнымі марамі, планамі на будучыню. Але марам не дала збыцца вайна. Івану Навуменка споўнілася семнаццаць, калі юнак, як і многія яго аднагодкі, становіцца на шлях барацьбы супраць фашысцкіх захопнікаў. За час суровых выпрабаванняў ён не толькі зблізку пабачыў жахі акупацыі, але і набыў немалы жыццёвы вопыт: са студзеня 1942 года быў актыўным удзельнікам камсамольскага падполля, выдаваў маладзёжную газету «За Радзіму»; потым – разведчыкам дэсантнай групы, байцом партызанскай брыгады імя Панамарэнка, вызваляў родныя Васілевічы. У 1943 годзе прызваны ў Чырвоную Армію, удзельнічаў у баях на Ленінградскім і 1-м Украінскім франтах.
Пасля дэмабілізацыі (снежань 1945) І. Навуменка першыя шэсць гадоў працаваў карэспандэнтам мазырскай абласной газеты «Бальшавік Палесся», а з 1951 – рэспубліканскай газеты «Звязда». Адначасова завочна вучыўся ў Беларускім дзяржаўным універсітэце, які скончыў у 1950 годзе. Пасля – аспірантуру (1954). Быў загадчыкам аддзела прозы часопіса «Маладосць», загадваў кафедрай беларускай літаратуры БДУ. У 1973-82 гг. – дырэктар Інстытута літаратуры імя Я. Купалы Акадэміі Навук Беларусі, з 1991 – акадэмік АН Беларусі.
Івaн Якaўлeвiч aдноciцца дa тaгo пaкaлeння, чыё юнaцтвa былo aпaлeнa вaйнoю. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, памяць пра ваеннае ліхалецце пісьменнік пранёс праз усё жыццё. Падзеі вайны, гераічная барацьба супраць нямецкіх захопнікаў ляглі ў аснову многіх яго твораў і адлюстраваны яны на высокім мастацкім узроўні. У яго творах шмат аўтабіяграфічнага.
Першыя апавяданні І. Навуменкі пачалі з’яўляцца ў друку ў сярэдзіне 50-х гадоў. «Сямнаццатай вясной» (1957) –першая яго кніга пра ваенны лёс семнаццацігадовых. Следам за ёй выйшлі зборнікі апавяданняў «Хлопцы-равеснікі» (1958), «Верасы на выжарынах» (1960), «Таполі юнацтва» (1966), «Вераніка» (1968). У апавяданнях адлюстраваны духоўны свет і лёс юнакоў у перадваенны і ваенны час.
Новым этапам у развіцці Навуменкі-празаіка з’явіліся яго раманы «Сасна пры дарозе» (1962), «Вецер у соснах» (1967), «Сорак трэці» (1973). Тры кнігі храналагічна адлюстроўваюць тры этапы вайны: зараджэнне і дзейнасць партызанскага руху, стварэнне партызанскіх злучэнняў, паказ масавага ўсенароднага супраціўлення. Балюча гучыць у яго творах матыў памяці аб тых, хто загінуў, напружана пульсуе роздум аб вытоках сапраўднай чалавечай трываласці, сумленні і шчырасці.
Увагу пісьменніка прыцягвалі і праблемы сучаснага жыцця. Раманам «Смутак белых начэй» (1979), «Летуценнік» (1984), «Асеннія мелодыі» (1987), п’есе «Птушкі між маланак» (1982) і многім яго апавяданням уласціва ўсё больш глыбокае ўсведамленне сэнсу жыцця, выяўленне духоўнага патэнцыялу асобы.
Пераасэнсаванне гісторыі вяртае героя пісьменніка ў часы дзяцінства і юнацтва ў аўтабіяграфічнай трылогіі «Дзяцінства. Падлетак. Юнацтва» (1997) і яе працягу «Любімы горад» (1999). Гады калектывізацыі, сталінскія рэпрэсіі асвятляюцца аўтарам з пункту гледжання сучасніка.
Для дзяцей І. Навуменка напісаў аповесці «Вайна каля Цітавай копанкі» (1959), «Капитан Степь идёт в разведку» (з В. Мамантавым, 1982).
Іван Навуменка узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені, Чырвонай Зоркі, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Кастрычніцкай Рэвалюцыі, медалём Францыска Скарыны і іншымі медалямі. Заслужаны дзеяч навукі Беларускай ССР (1978). Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамола Беларусі за кнігу «Таполі юнацтва» (1967), Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа за кнігі «Янка Купала: Духоўны воблік героя» і «Якуб Колас: Духоўны воблік героя» (1972).
Больш за 50 гадоў працаваў Іван Навуменка на ніве роднай літаратуры. Творы пісьменніка прасякнуты шчырасцю, праўдзівасцю, глыбокімі пачуццямі. Яны перакладзены на балгарскую, латышскую, нямецкую, польскую, рускую і іншыя мовы. Прыжыццёвы збор твораў пісьменніка ў 6-ці тамах быў надрукаваны ў 1981-1984 гг. Сучасныя даследчыкі актыўна займаюцца вывучэннем творчай спадчыны народнага пісьменніка Беларусі. Збор твораў І. Навуменкі ў дзесяці тамах, дапоўнены новымі творамі і навуковымі каментарыямі, быў выдадзены ў 2012-2017 гг.
Беларусь памятае свайго слаўнага сына. «Выданне 10-томнага збору твораў Івана Навуменкі – гэта даніна памяці пісьменніку, вучонаму, майму земляку і проста цікаваму чалавеку», – адзначыў на прэзентацыі галоўны навуковы супрацоўнік Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі Сцяпан Лаўшук. Вучоны нагадаў, што 10 тамоў не толькі максімальна поўна ўтрымліваюць творчую спадчыну пісьменніка, але і фіксуюць усё багацце беларускай мовы, уводзяць чытача ў яе свет і могуць быць моўнай крыніцай для сучаснікаў: «Гэта золатавалютны рэзерв нашай літаратуры. Лепшага помніка пісьменніку, чым такі збор твораў, няма».
